مهریه جزو حقوق مالی زن است که نشان از اهمیت جایگاه وی در اجتماع دارد. قواعد و مقررات مهریه در قانون مدنی ایران برگرفته از فقه امامیه است. در اسلام بر وجوب پرداخت مهریه تأکید بسیاری شده است و در آن از مردان خواسته شده است تا مهریه را به عنوان هدیه ای به همسرانشان اعطاء کنند تا از این طریق هم علاقه خود را به آنها نشان دهند و هم یادآوری شود که زن موجودی ارزشمند و دارای شخصیت متعالی است.
مهر در لغت به معنای صداق، کابین، بخشش و هدیه است. در اصطلاح مهر عبارت است از مالی که بر اثر ازدواج، زوج ملزم به پرداخت آن به زوجه می شود.
هر چیزی که مالیت داشته باشد می تواند به عنوان مهر قرار گیرد. مثل خانه، ماشین، سکه طلا یا حتی انجام یا عدم انجام کاری همچون سفر حج
برخلاف باور مردم که مطالبه مهریه اکثراً در زمان طلاق مطرح می شود، طبق ماده 1082 ق.م به مجرد عقد زن مالک مهریه می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. یعنی به محض وقوع عقد نکاح زن مالک مهر می شود و هر زمان که بخواهد می تواند آن را از زوج طلب کند.
در عقد موقت تعیین مهر جزو ارکان اصلی عقد است و مشخص نکردن در زمان عقد سبب بطلان آن است. در عقد دائم لزومی ندارد مهر در زمان نکاح تعیین شود و جزو شرایط صحت آن نیز نمی باشد. مهریه را می توان پس عقد نکاح تعیین کرد. همچنین تغییر آن نیز صحیح است و منع قانونی ندارد. البته افزایش مهریه پس از نکاح عنوان مهریه ندارد و تابع احکام آن نمی باشد.
در نظام حقوقی ما هیچ محدودیتی برای تعیین میزان مهریه در نظر گرفته نشده است؛ اما در مورد چگونگی پرداخت آن تدابیری اندیشیده شده است: در صورتی که مهریه در زمان وقوع عقد 110 سکه یا کمتر باشد، زوج ملزم به پرداخت کامل آن است. توانایی مالی زوج در اینجا مدنظر قرار نمی گیرد. در صورت عدم توانایی پرداخت مهر، زوجه می تواند حبس زوج را از دادگاه بخواهد. در صورتی که مهریه در زمان وقوع عقد بیش از 110 سکه باشد، وصول مازاد 110 سکه منوط به اثبات توانایی زوج است و وی بابت مبلغ مازاد، حبس نخواهد شد.
طبق قانون مدنی اگر مهریه وجه رایج باشد، پرداخت آن باید متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه صورت گیرد. به عبارت ساده تر باید به نرخ روز باشد. همچنین شاخص مذکور توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد.
مهریه از لحاظ شرط استطاعت 2 قسم است: 1. عندالمطالبه 2. عندالاستطاعه.
اگر پرداخت مهریه مشروط به توانایی مالی زوج نشده باشد، مهریه عندالمطالبه است و زوجه هرگاه که بخواهد می تواند برای مطالبه آن به شوهر رجوع کند. ولی اگر پرداخت مهریه مشروط به توانایی مالی زوج شده باشد، مهریه عندالاستطاعه است و پرداخت آن زمانی واجب می شود که زوج توانایی مالی پرداخت آن را داشته باشد در غیر این صورت نمی توان وی را ملزم به پرداخت مهریه کرد.
انواع مهریه
1. مهرالسنه: مهر حضرت فاطمه (س) است که مقدار آن برابر است با 500 درهم نقره.
2. مهرالمسمی: مهری است که زن و شوهر پیش از وقوع عقد نکاح با یکدیگر توافق می کنند.
3. مهرالثل: طبق ماده 1087 ق.م اگر قبل از تراضی بر مهر معین (مهرالمسمی) نزدیکی واقع شود زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود. در مورد تعیین مهرالمثل ماده 1091 قانون مذکور چنین مقرر داشته است: (( برای تعیین مهرالمثل باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به اماثل و اقران و اقارب و همچنین‌ معمول محل و غیره در نظر گرفته شود.))
4. مهرالمتعه: طبق ماده 1093و 1094 ق.م هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر زن خود را طلاق دهد زن مستحق مهرالمتعه است و در تعیین آن برخلاف مهرالمثل توانایی مالی مرد در نظر گرفته می شود و وضع و شأن زن ملاک قرار نمی گیرد.
شروط صحت مهریه
1. مالیت داشته و قابل تملک باشد: همانطور که گفته شد مهریه می تواند مالی همچون خانه، طلا و وجه نقد باشد یا انجام عملی یا ترک آن باشد.
2. منفعت عقلایی و مشروع داشته باشد: منفعت عقلایی داشتن یعنی اینکه عقل سلیم آن را به عنوان مهریه بپذیرد. همچنین مشروع باشد یعنی مورد حمایت قانونی باشد؛ مثلاً نمی توان کشتن یک نفر یا خریدن اسلحه را به عنوان مهریه قرار داد.
3. مهر باید معلوم و معین باشد: طبق ماده 1079 ق.م مهر باید بین طرفین تا حدی که رفع جهالت کند معلوم باشد. بنابراین نیازی به تعیین دقیق مهر نیست و اشاره به اوصاف و ویژگی های مال مورد نظر کافیست.
4. قابل تسلیم باشد: اگر شوهر قادر به تسلیم مهر نباشد، اما زن قادر به تسلم آن باشد، می توان مال مذکور را به عنوان مهر تعیین کرد.
حق حبس
منظور از حق حبس این است که هر یک از طرفین اجرای تعهدات خود را منوط به اجرای تعهدات طرف دیگر کند. حق حبس در صورتی امکان اجرا دارد که طرفین خلاف آن را تراضی نکرده باشند. طبق ماده 1085 ق.م در عقد نکاح حق حبس به این صورت است که زن می تواند تا زمانی که شوهر مهریه را پرداخت نکرده است از انجام وظایف زناشویی همچون تمکین خودداری کند. البته در صورتی که پس عقد زن تمکین کند، حق حبس زایل می شود؛ یعنی دیگر نمی تواند به علت عدم پرداخت مهریه از سوی شوهر از انجام وظایفش خودداری کند. همچنین است در مواردی که مهریه مؤجل باشد. مهریه مؤجل یعنی وجوب پرداخت مهریه در آینده ایجاد شود. بنابراین زمانی که مهریه مؤجل باشد زن نمی تواند به حق حبس استناد کند زیرا قصد طرفین این بوده است که تمکین مقدم بر پرداخت مهریه باشد.

منابع:
الف- کتاب:
– بیات، فرهاد؛ بیات، شیرین؛ شرح جامع قانون مدنی
ب- مقالات:
– حسین سجادی، علی؛ مهریه، اقسام و احکام آن در فقه و قانون مدنی
– ابراهیمی آزموده، محمد؛ رحمتیان، علی اکبر؛ بررسی مهریه های موجود در عقد نکاح از منظر حقوق خصوصی
– اکبری، اکرم؛ بررسی حقوقی مهریه زوجه در نظام قانون گذاري ایران

دیدگاهی یافت نشد

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *